[Özgür KOCA]

GEMİ ADAMI ALACAĞININ İCRA TAKİBİNE KONU EDİLMESİ

TTK'nın 1235. maddesinde düzenlenmiş olan gemi alacaklıları, haklarını İcra İflas Kanunu hükümlerinegöre alırlar. (TTK 1242/1) Uygulamada çoğunlukla gemi adamlarının hizmetakitlerinden doğan alacaklarının icra takibine konu edildiği görülmektedir.Ancak bu tip bir alacak için çoğu zaman ya yanlış takip yolu seçilmekte ya daİcra İflas Müdürlükleri yanlış uygulamalar yapmaktadır. Bu yanlışlıklar gemiadamı alacağının verdiği rehin hakkının "kanundan doğmasından" yani "akittablosu olmaksızın evraksız" ortaya çıkmasından kaynaklanmaktadır. İşte bumakalede TTK 1235. maddesinde sayılı gemi alacaklarından olan gemi adamınınhizmet aktinden doğan alacaklarının icra takibine konma usulü genel hatları ile açıklanacaktır.

Öte yandan 6102 sayılıTürk Ticaret Kanunu "gemi alacağı" (1320. madde) ve "deniz alacağı" (1352.madde) şeklinde ikili bir ayrım getirmiş ve rehin hakkı veren alacaklarıdaraltmıştır. 6102 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden sonra sadece bu kanunun1320. maddesinde sayılı gemi alacakları rehin hakkı verecek, 1352. maddedesayılı deniz alacakları ise devamı maddelerde açıkça yazılı olduğu üzere bellişartların varlığı halinde sadece ihtiyati haciz isteme hakkı sağlayacaktır. Gemiadamlarının hizmet akitlerinden doğan ücretleri ve diğer alacak istemleri 6102S.K. 1320/1-a bendinde gemi alacağı olarak sayılmış olup bunlar rehin hakkıvermeye devam edecektir. Bu yüzden 6762 sayılı TTK dönemindeki icra takibiuygulamaları gemi adamlarının alacakları için 6102 sayılı Kanun döneminde deaynen devam edebilecektir.

Bununla birlikte 6102sayılı Kanun takip usulü yönünden Türkgemi siciline kayıtlı olan ve olamayan gemi ayrımına son vermiştir. 6102 sayılı Kanunun 936. maddesinde "sicile kayıtlı olup olmadıklarına bakılmaksızın bütün gemiler bu Kanunun ve diğer kanunların uygulanmasında taşınır eşyadandır" denmiştir. 937/1. maddede ise "bu kanunda İcra İflas Kanunun taşınmazlarailişkin hükümlerine tabi olacağı açıkça bildirilen gemiler hakkında 936 ıncımadde hükmü uygulanmaz" denmiştir. 1351. maddede ise bu kısımda (gemi alacağı kısmı) özel olarak düzenlenmeyen hususlardaİcra iflas Kanunu hükümleri, 936. madde ile 937. maddenin 1. fıkrasındaöngörüldüğü şekilde uygulanır" denmiştir. 6102 sayılı Kanunun 1383.maddesinde ise bir sicile kayıtlı olan Türk ve Yabancı bayraklı gemilerin İİK'nın taşınmaz satışına ilişkin hükümlerine göre, bir sicile kayıtlı olmayan Türk ve yabancı bayraklı gemilerise İİK'nın taşınır satışına ilişkin hükümleri uyarınca paraya çevrilirler"denmiştir. Yani hangi takip usulünün seçileceği belirlenirken geminin sicile kayıtlı olup olmadığı önemli değildir sadece satış ve paraya çevirme aşamasındaki usul değişmektedir. Nitekim 6102 sayılı Kanunun 1380. maddesinde GEMİ ALACAKLILARI İHTİYATİ HACZİ TAMAMLAMAK VEYA ALACAĞI DOĞRUDAN TAKİP ETMEK İÇİN TAŞINIR REHNİNİN PARAYA ÇEVRİLMESİ YOLU İLE TAKİP YAPABİLİRLER. BU HÜKÜM TÜRK VE YABANCI BAYRAKLI BÜTÜN GEMİLERE UYGULANIR denmiştir.

Daha açık anlatım ile; Gemiadamı alacağı için, 6102 sayılı Kanun döneminde Türk gemi siciline kayıtlı olsun veya olmasın tüm gemiler takip başlatılırken ve takip yolu seçilirken menkul gibi muamele görecektir. Sadece paraya çevirme aşamasında sicile kayıtlı olup olmama satış usulünü değiştirecektir. Bu nedenle 6762 sayılı Kanun dönemindeki gemi siciline kayıtlı gemi için uygulanan taşınmaz rehninin paraya çevrilmesi yolu ile ilamlı veya ilamsız takip uygulamaları rafa kalkacak, sadece menkul rehninin paraya çevrilmesi yolu ile ilamsız veya ilamlı takip uygulaması yapılacaktır. Ancak gemi adamının hizmet aktinden doğan alacaklarının icra takibine konu edilmesi usulü bakımından 6102 sayılı Kanun döneminde bütün gemilerin menkul gibi muamele göreceği açıktır.

Bu yüzden bu makaledeki takip usulleri içindeki menkul rehninin paraya çevrilmesi yolu ile ilamlı veya ilamsız takip usulü 6102 sayılı Kanunun yürürlüğe girdikten sonra da gemi adamıalacağı için sicile kayıtlı gemi ayrımı yapmadan bütün gemiler hakkında uygulanabilir.

Öte yandan 6102 sayılı Kanun gemi adamı alacağı için ihtiyati haciz isteme hakkı da sağlamaktadır. TTK 1353/2 maddesine göre gemi adamı alacağı için 1354 ve devamı maddelerindeki şartlar ile ihtiyati haciz istenebilecektir. Ancak makalenin konusu "ihtiyati haciz" olmadığındansadece takip usulü değerlendirmeye tabi tutulacaktır.

Makale konusu gemi adamı alacağının cebri icraya konuedilmesi olduğundan makalede gemi adamı alacağı terimi yerine bazı yerlerde gemi alacağı terimi yerine kullanılmıştır. Makale ağırlıklı olarak uygulamayayönelik pratik cevaplar içermekte teorik bilgileri sınırlı tutmaktadır.

TAŞINIR – TAŞINMAZAYRIMI ve SEÇİLECEK TAKİP YOLU

Yukarıdaki girişte gemiadamı alacağının hem 6762 sayılı hem de 6102 sayılı Kanun da rehin hakkı veren bir alacak olarak sayıldığı ifade edilmiş olup bunun anlamı bu alacağın rehinli alacakmış gibi takibe konu edilebileceğidir. Bu yüzden uygulamadaki en büyük yanlış gemi adamı alacağının ilamsız takibe (örnek 7 ödeme emri ile) konu edilmesidir.

Gemi adamı alacağı 6762sayılı TTK 1235/3 ve 1236, 6102 sayılı TTK 1320/1-a ,1321/1 ve 1380 uyarınca kanuni rehin hakkı sağladığından bu alacak rehnin paraya çevrilmesi yolu ile cebri icraya konu edilmelidir.

İcra İflas uygulamasında Türkgemi siciline kayıtlı olan gemiler taşınmaz gibi, Türk gemi siciline kayıtlı olmayan gemiler (yabancı bayraklı gemiler, belirli tonilato altında kalan gemiler v.s.) taşınır gibi cebri icraya tabi tutulmaktadır.

Bu yüzden 6762 sayılı Kanun döneminde gemi adamıalacağı için,

Türk gemi siciline kayıtlı gemi üzerindeki rehin hakkı taşınmaz rehninin paraya çevrilmesi yoluyla İLAMSIZ takibe, Türk gemi sicilinekayıtlı olmayan gemi üzerindeki rehin hakkı taşınır rehninin paraya çevrilmesiyoluyla İLAMSIZ takibe konu edilmekte idi.

6102 sayılı Kanun döneminde ise takip usulü yönünden(6102 S.K. m.1380) sicile kayıtlı olan/olmayan ayrımı kalkmış olduğundan gemiadamı alacağı sadece (1377/2'deki istisna dışında) taşınır rehninin parayaçevrilmesi yolu ile İLAMSIZ (örnek 8 ödeme emri) takibe konu edilebilecektir

6102 sayılı Kanunun 1377/2. fıkrasına göre gemiadamının hem alacağı hem de rehin hakkı ilam niteliğindeki belgelere veya gemisicilinde düzenlenmiş akit tablosuna dayanıyor ise rehnin paraya çevrilmesiyolu ile İLAMLI takip konusu edilebileceği belirtilmiştir. Bu çok istisnai birdurumdur. Çünkü gemi adamının donatan ile gemi siciline gidip ipotek akittablosu yapması pratikte hiç görülmemiş bir şeydir. Ancak gemi adamı İCRATAKİBİ YAPMADAN doğrudan (gemi Türk bayraklı ise) İş Mahkemesine, (gemi yabancıbayraklı ise) Denizcilik İhtisas Mahkemesine başvurur ve gemi üzerinde rehinhakkı tanınmasını talep eder ise elinde hem alacağını hem de rehin hakkınıtespit eden bir ilam olur. Bu halde rehnin paraya çevrilmesi yolu ile İLAMLItakip yapabilir. Fakat dava aşaması uzun sürdüğünden bu yola başvurmak pektercih edilmemektedir. Zira özellikle yabancı bayraklı gemiler yük almak,boşaltmak için kısa süreler ile Türk kara sularına girmekte, bu kısa süreiçinde Mahkemelerin rehin hakkı tanınmasına karar vermesi pek de mümkünolmamakta, neticede gemi serbest olarak kara sularımızı terkedebilmektedir.

Öte yandan yukarıda tarif edildiği şekilde gemi adamıalacağı için Mahkemeye başvuru aşamasında BİR TEDBİR OLARAK GEMİNİN SEFERDEN MENİ TALEP EDİLİRİSE MAHKEMELER TEDBİR HUSUSUNDA EVLEVİYETLE KARAR VERMEKTE, İCRA TAKİBİYAPILMADAN GEMİNİN SEFERDEN MEN EDİLMESİ (YANİ LİMANDAN ÇIKIŞININ ENGELLENMESİ)SAĞLANABİLMEKTEDİR. İCRA TAKİBİ YAPMAK İSTEMEYEN MESLEKDAŞLARIMIZA BU YOLABAŞVURMASI ŞAHSİ ÖNERİMDİR. ZİRA GEMİ SEFERDEN MEN KARARI VERİLDİĞİNDE LİMANBAŞKANLIĞINA BİR MÜZEKKERE YAZILMAKTA VE GEMİNİN LİMANDAN ÇIKMASIYASAKLANMAKTADIR. SEFERDEN MEN KARARI SEBEBİ İLE SEFERE BAŞLAYAMAYAN GEMİİLGİLİLERİ (MALİK-DONATAN-İŞLETEN v.s.) MAHKEMEYE BAŞVURUP DAVA KONUSU EDİLENGEMİ ADAMI ALACAĞI MİKTARINCA TEMİNAT VERMEDİKÇE SEFERDEN MEN DEVAM ETMEKTEDİR.TEMİNAT VERİLİR İSE SEFERDEN MEN YÖNÜNDEKİ TEDBİR KARARI TEMİNAT ÜZERİNEKAYDIRILMAKTA VE GEMİ SERBEST KALMAKTADIR. BÖYLELİKLE GEMİ ADAMININ ALACAĞITEMİNAT ALTINA ALINABİLMEKTEDİR. İCRA TAKİPİLERİ YERİNE BU YOLUN TERCİH EDİLMESİDAHA İSABETLİ BİR YOL OLABİLMEKTEDİR. ZİRA GEMİ ADAMI ALACAĞI İÇİN İLAMSIZREHİN TAKİBİ YAPILACAĞINDAN VE TAKİP BORÇLUSUNUN İTİRAZI İLE BU TAKİPDURACAĞINDAN UYGULAMADA EN HIZLI YOL MAHKEMEYE BAŞVURUP SEFERDEN MEN TALEBİNDE BULUNMAKTIR.

Özetle 6762 sayılı TTK yürürlükte kaldığı müddetçe;gemi adamının çalıştığı gemi Türk gemi siciline kayıtlı bir gemi ise gemi adamıalacağı için TAŞINMAZ rehninin paraya çevrilmesi yolu ile İLAMSIZ takip, gemiadamının çalıştığı gemi yabancı bayraklı bir gemi ise gemi adamı alacağı için TAŞINIR rehninin paraya çevrilmesi yolu ile İLAMSIZ takip yapılmalıdır.

6102 sayılı Kanun yürürlüğe girdikten sonra ise geminin Türk bayraklı olup olmadığına veya sicile kayıtlı olup olmadığına bakmaksızın gemi adamı alacağı için TAŞINIR rehninin paraya çevrilmesi yolu ile İLAMSIZ takip yapılmalıdır.

Normal ilamsız takip (örnek 7) yapmak yerine rehin takibine başvurulması İcra Müdürlüğü tarafından geminin seferden menedilebilmesini sağlar. Zira rehin takibi kesinleşir ise takip doğrudan gemi ile ilgili olur ve gemiyi takip eder. Bu halde gemi el değiştirse bile seferden menyolu ile muhafaza altına alabilir. Fakat takip ilamsız (örnek 7) olur ise İcraMüdürlüğü haklı olarak "gemi borçluya ait ise haczine" karar vermektedir. Bu noktadagemi el değiştirmiş olabilir ve bu halde takip gemiyi takip etmez, zira takip rehine ilişkin olmadığından takipte gemi değil borçlunun şahsı takipaltındadır. Ayrıca yabancı bayraklı gemi el değiştirmemiş olsa bile Liman Başkanlığına yazı yazıldığında yabancı bayraklı gemilerin kime ait olduğu Türkmakamlarınca tespit edilemediğinden sorun çıkmakta ve haciz uygulanamamaktadolayısı ile satış işçin geminin muhafazası (yani seferden meni) mümkünolmamaktadır.

Ancak gemi adamı alacağının icra takibine konuedilmesinin olumsuz yönü bu takipler İLAMSIZ olduğundan borçlunun itirazıüzerine TAKİBİN DURMASIDIR. Takip durduğunda ise tıpkı diğer ilamsız takiplerdeolduğu gibi İTİRAZIN İPTALİ DAVASI AÇILMALIDIR. Deniz İş Kanunu Türk Bayraklı gemilerde çalışangemi adamları hakkında uygulandığından Türk bayraklı gemi hakkında yapılantakibe itiraz halinde itirazın iptali davası İŞ MAHKEMESİNDE, yabancı bayraklı gemi hakkında yapılan takibeitiraz halinde itirazın iptali davası varsa DENİZCİLİK İHTİSAS MAHKEMESİNDE, olmayan yerlerde TİCARET MAHKEMESİNDE açılır.

İcra takibi yapmak yerine yukarıda açıklandığı şekildegemi adamı alacağının malik-donatan-işletenden tahsili, gemi üzerinde rehinhakkı tanınması istemi ile Türk Bayraklı gemi için İŞ MAHKEMESİNDE, yabancıbayraklı gemi için varsa DENİZCİLİK İHTİSAS MAHKEMESİ yoksa TİCARETMAHKEMESİNDE dava açmak alternatif bir yoldur. Açılacak bu davada "gemi adamıalacağının TTK'ya göre rehin hakkı verdiğinden bahis ile bir TEDBİR OLARAKgeminin seferden meni talep edilebilir. Mahkeme bu tedbir istemini ivedi olarakolumlu-olumsuz bir karara bağlar. Eğer dava dilekçeniz ekinde gemi adamınınalacağının varlığına işaret eden belgeler mevcut ise Mahkeme seferden meniçerikli tedbir kararı verecek ve kararın uygulanması için Liman Başkanlığınayazacaktır. DAVA AÇMADAN DA SADECE BİR TEDBİR İSTEMİ OLARAK AYNI MAHKEMELEREBAŞVURULABİLİR. Mahkemenin tedbir kararı vermesi halinde ise HMK uyarınca 1hafta içinde esasa ilişkin davanın açılması gerekir, aksi halde verilmiş tedbirkararı kendiliğinden ortadan kalkar. Ancak bu tedbirin istenebilmesi veyatedbir talepli dava açılabilmesi içinGEMİNİN TÜRK KARA SULARINDA BULUNMASI GEREKİR. Gemi Türk karasularında değilise böyle bir tedbir kararı verilemez. Bu tedbir talebi sadece GEMİNİNBULUNDUĞU YERDEKİ MAHKEMEDEN İSTENEBİLİR. Bu yüzden gemi Türkiye'de değil ise İCRA TAKİBİ yapmak, gemi Türkiye'deise bulunduğu yerdeki mahkemeden tedbir talep etmek en doğru olan yoldur.

TAKİP TALEBİ VE ÖDEME EMRİNİN DOLDURULMASI

İcra Takibinde borçlu kuralolarak geminin donatanıdır. Çoğu zaman geminin donatanı aynı zamanda geminintescil malikidir. Ancak TTK'da da belirtildiği üzere bazı durumlarda gemimaliki ile donatan farklı kişiler olabilmektedir. Bu yüzden öncelikle geminindonatanın kim olduğunun doğru tespit edilmesi gerekir. Türk gemi sicilinekayıtlı gemilerin maliki veya donatanı Liman Başkanlıkları nezdinde tutulangemi sicillerinden tespit edilebilir. Hatta Deniz Ticaret Odası internetsitesinden yapılacak sorgulama ile bile bu bilgilere ulaşılabilir.

Takipte donatan ilebirlikte TTK anlamında gemi işletme müteahhiti olan kişi (uygulamada işleten)de borçlu gösterilebilir.

Borçluların adresibilinmiyor ise veya özellikle yabancı bayraklı gemilerde donatan yurtdışıadresinde ise DONATANA İZAFETEN gemikaptanına veya DONATANA İZAFETEN gemiacentesine (6762 S.K. 119/2) takip yöneltilebilir. Ancak buradakikaptan veya acente TAKİP BORÇLUSU DEĞİLDİR, sadece DONATANIN TEMSİLCİSİsıfatları vardır ve ÖDEME EMRİ TEBLİGATINI ALMAK YETKİLERİ VARDIR.

Gemi Türkiye'de ise ödemeemrine ........IMO nolu ...... adlı geminin donatanı .............'ya izafeten gemi kaptanı.................. yazılabilir. Tebligat evrakına da aynı ibare yazılabilir. Adres isegeminin o sırada demirli bulunduğu liman olarak gösterilir. Mümkün ise memureli ile doğrudan tebligat yapılması istenir.

Acente gemi adamı iledonatanın sözleşme imzalamasına aracılık etmiş ise donatana izafeten buacentaya tebligat çıkarılabilir. Ancak gemi acentesi o gemi adamı için herhangibir aracılık yapmamış ise kendisine yapılacak tebligat geçersiz/usulsüzolacaktır. Bu yüzden ödeme emrine ........IMO nolu ...... adlı geminin donatanı.............'ya izafeten gemi acentesi .................. yazılabilir. Tebligat evrakına da aynıibare yazılır. Adres kısmına gemi acentesinin adresi yazılır.

Takip talebi ve ödemeemrindeki "rehin konusunun ne olduğu" bölümüne ........IMO numaralı ........... gemisiyazılır.

Gemi adamının rehin hakkıbelgeye dayanmadığından yani doğrudan kanundan doğduğundan takip talebi veödeme emrindeki takibin/rehnin dayanağı belge kısmına 6762 sayılı TTK 1235/3, 1236. ve 1242.maddelerinden doğan kanuni rehin hakkı yazılır. (6102 sayılı kanun dönemindeTTK 1320, 1321 ve 1380 maddelerinden doğan kanuni rehin hakkı yazılır)

Takip talebinin 9 nolukısmı olan seçilen takip şekli kısmına ise 6762 sayılı TTK döneminde gemiyabancı bayraklı ise menkul rehninin paraya çevrilmesi yolu ile ilamsız takipibaresi, gemi Türk gemi siciline kayıtlı ise taşınmaz rehninin parayaçevrilmesi yolu ile ilamsız takip ibaresi yazılır. Yabancı bayraklı gemi içinaynı usulde örnek 8 ödeme emri düzenlenir, Türk bayraklı gemi için örnek 9 ödeme emri düzenlenir ancak itiraziçin borçluya 30 gün süre verilir)

İcra Müdürlükleri çoğu zaman "İLAMSIZ OLSA BİLE REHİNTAKİBİ YAPIYORSUN, REHİN BELGEN, AKİT TABLON OLMADAN BU TAKİBİ YAPAMAZSIN"şeklinde görüş bildirmektedir. Ancak bu görüş yanlıştır. Zira burada gemiadamının rehin hakkı DOĞRUDAN KANUNDAN doğduğundan BİR AKİT TABLOSU veya REHİNSÖZLEŞMESİNE gerek yoktur. Adı üzerinde rehin KANUNDAN doğmaktadır. AKİTTABLOSUNDAN (AKİTTEN) doğmamaktadır. Üstelik genel olarak gemi adamıalacağı için İLAMSIZ takip yapıldığından borçlunun zaten itiraz hakkı vardır. Butip ilamsız takipte de İcra Müdürlüğü tıpkı diğer ilamsız takip şekillerindeolduğu gibi evrak aramamalıdır. İcra Müdürlükleri 6762 sayılı TTK 1235/3, 1236ve 1242'yi (6102 sayılı kanun 1320-1321,1380'i) iyi okumalı, değerlendirmeyiona göre yapmalıdır. Kanunun verdiği rehin hakkı için ayrı bir evraka gerekyoktur. Bu şekilde ilgili İcra Müdürlüklerine açıklama yapılır ise sorunaşılabilmektedir.

Yukarıdaki açıklamalarıözetleyen bir sonuç bölümü yazmaya gerek görmedim. Bu bakımdan gemi adamıalacağını tahsil etmek isteyen meslektaşlarımızın yukarıdaki izahatçerçevesinde kendilerine en uygun hareket şeklini belirlemeleri doğruolacaktır. Gemi adamı alacaklarına ilişkin olarak sitemiz üyelerinden çok sayıda telefon aldığımdan böyle bir makalenin (ne kadar makale denebilir ise)faydalı olacağı düşüncesi ile sadece 2 saatte genel bilgilerime dayalı olarak hazırladığım bu yazıdaki muhtemel hatalardan dolayı mazur görülmeyi dilerim.

Yazar: Av. Bülent Özkan